In ruim een maand tijd zijn drie middelgrote Amerikaanse banken kopje onder gegaan. Iets meer dan vier weken nadat de Silicon Valley Bank en Signature Bank werden gered, is vandaag de First Republic Bank bij het grote JPMorgan Chase ondergebracht.

Wat is er aan de hand met het Amerikaanse bankwezen? En sluimert er ook onrust in Europa? Vijf vragen.

Waarom gingen drie banken zo snel ten onder?

De drie hebben allemaal hun eigen verhaal, maar de gemene deler is de stijgende rente. Zo leed Silicon Valley Bank uit Californië zware verliezen op obligatiebeleggingen en ging Signature Bank uit New York het schip in met cryptobeleggingen. Beide banken werden daarop door de toezichthouder overgenomen en verkocht.

Hoe een bank kan omvallen legt NOS op 3 hieronder uit:

First Republic Bank kwam in problemen door een grote portefeuille hypotheken met lage rentes. Deze bank kon aanvankelijk nog overeind worden gehouden met financiële hulp van concurrenten plus een noodkrediet van 350 miljard dollar bij de Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank.

Het was dus de hogere rente die de banken nekte?

Ja, maar er speelde meer. De probleembanken beheerden ook grote sommen spaargeld die niet vielen onder het Amerikaanse depositogarantiestelsel, waar tegoeden tot 250.000 dollar zijn verzekerd. Bij de Silicon Valley Bank en First Republic Bank parkeerden veel kopstukken uit de techindustrie uit San Francisco hun enorme vermogens, volgens The Washington Post was Facebook-oprichter Mark Zuckerberg een van hen.

Veel van deze vermogende klanten besloten hun geld uit voorzorg deels of volledig weg te halen. Toezichthouders waren verrast door de snelheid waarmee dit gebeurde. Wat bij de bankencrises uit 2008 en 1987 dagen of weken duurde, ging nu via online bankieren in slechts uren.

Zo bleek donderdag uit nieuwe kwartaalcijfers van de First Republic Bank dat klanten in drie weken tijd maar liefst 100 miljard dollar hadden weggehaald; ruim 7 miljard dollar per dag dus. "Dit was geen bankrun, maar een banksprint", zo vatten geschrokken toezichthouders het samen.

Het razendsnel verdampen van spaartegoeden leidde weer tot paniek onder beleggers, die massaal hun aandelen van de hand deden. Om te voorkomen dat de First Republic Bank vandaag failliet zou gaan, zijn de spaarders ondergebracht bij grootbank JPMorgan Chase. Over de overname van de leningenportefeuille wordt nog onderhandeld.

Na de kredietcrisis is het toezicht op banken toch verscherpt?

In de VS was sinds 2010 de zogenoemde Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act van kracht, kortweg Dodd-Frank. Dit waren de strengste nieuwe bankregels sinds de Wall Street-crash uit de jaren 30. Maar president Trump draaide in 2018 de in zijn ogen "bureaucratische rompslomp" voor kleine en middelgrote banken grotendeels terug, overigens met steun van zowel Republikeinen als Democraten.

De drie omgevallen banken hoefden daardoor niet meer mee te doen aan stresstesten, terwijl ze ook weer niet zo klein waren. Alle drie vielen binnen de top 30 van grootste banken van het land. Silicon Valley Bank had zelfs al maanden geen risicodirecteur meer, bekende de Fed na de ondergang van de bank.

Hoe zit dat toezicht in Europa?

In de Europese Unie is het toezicht op de grootste banken na de kredietcrisis gecentraliseerd bij de Europese Centrale Bank (ECB). Maar ook middelgrote en kleine banken moeten meedoen aan stresstesten en aan dezelfde strenge eisen voldoen.

Daarnaast is er een Europees resolutiemechanisme en een door banken gefinancierd resolutiefonds ingesteld om probleembanken te kunnen opdoeken. Om te voorkomen dat dit gebeurt, kan een bank al ruim voor die tijd onder beheer worden geplaatst van een in Brussel gevestigde resolutieautoriteit.

Hoe groot is de kans dat er in Europa een nieuwe bankencrisis uitbreekt?

De problemen met de drie Amerikaanse banken lijken in eerste instantie op zichzelf te staan. Europese toezichthouders benadrukken dat banken hier goed gekapitaliseerd zijn en dat er met het resolutiemechanisme voldoende veiligheidscontroles zijn. Toch zijn veel economen nog altijd kritisch, zij vinden dat de buffers van de banken niet hoog genoeg zijn.

Anders is het in Zwitserland, dat niet onder het Europese toezicht valt. Daar werd in maart Credit Suisse, de tweede bank van het land, gered na een bankrun. Na ingrijpen van de Zwitserse centrale bank nam concurrent UBS de bank over. Dat deed de hele financiële sector in Europa op zijn grondvesten trillen.

Of de Europese banken na de derde bankredding in de VS opnieuw een klap krijgen zal pas morgen blijken. Vandaag zijn de Europese beurzen dicht vanwege de Dag van de Arbeid. Eind vorige week reageerden beleggers nog niet angstig op de ontwikkelingen bij First Republic. "Tot dusver heeft geen enkele schok tot het Waterloo van ons wereldwijde financiële stelsel geleid, maar we moeten waakzaam blijven", zo zei DNB-president Klaas Knot onlangs in een lezing.